๒. ด้านอุตสาหกรรมและหัตถกรรม
สำหรับด้านอุตสาหกรรมและหัตถกรรม
ชาวอำเภอห้วยผึ้ง มีภูมิปัญญาด้านนี้หลายประเภท เช่น
การทอผ้า การย้อมผ้าคราม การทำผ้าห่ม การทำหมอนลายขิด การทำผ้าข้าวม้า
การทอผ้าไหมบ้าน การทอผ้าถุงลายต่าง ๆ รุ่นย่า ยาย รุ่นแม่ ของข้าเจ้า ทำได้
แต่รุ่นข้าพเจ้าทำไม่ได้
ข้าพเจ้าเคยเห็นมาหมดทุกอย่างที่พูดมาเพราะเป็นวิถีชีวิตของชาวชนบท ตอนที่เป็นเด็ก
ที่ประทับใจคือผ้าถุงลายช้าง หมอนขิดลายสวย ๆ ผ้าไหมที่เป็นผ้าถุงลวดลายต่างๆ
เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ถูกถ่ายทอดมา แต่ปัจจุบันภูมิปัญญาเหล่านั้นกำลังจะหมดไป ปัจจุบันมีให้ดูได้ที่บ้านคำบงและบ้านหนองอีบุตรในการย้อมครามผ้า
แต่ก่อนต้นครามมักมีแมงกวงไปจับเยอะมาก (ภาคเหนือใช้แมงกวงชนกัน พนันกัน
เป็นเกมกีฬาชนิดหนึ่ง) ภาคอีสานเก็บมาคั่วกิน หรือทอดกินค่ะ และด้านหัตถกรรม
ก็มีอยู่ เช่นการทอเสื่อจากต้นกก คือต้นกก
มีทั้งชนิดที่อยู่ในน้ำและที่อยู่บนบก
เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีแล้วแต่วัตถุดิบ
เช่นบ้านที่อยู่ใกล้หนองน้ำก็พากันทอเสื่อกกไว้ใช้หลังฤดูการเก็บเกี่ยว
ส่วนบ้านที่อยู่โนน หรือที่สูงก็ปลูกต้นกกไว้ทอเสื่อใช้ไม่ต้องซื้อหา
หรือเอาไว้เป็นของฝากให้กับญาติ พี่น้อง
และสานกระติบข้าวด้วยคล้า สานกระติบข้าวด้วยด้าย สานกระติบข้าวด้วยไม้ไผ่
สานกระด้ง สานกระบุง
สานตะกร้า ทำไม้มือเสือ ทำไม้กวาดจากต้นออ สานแห่ สานสวิง สานไซ สานข้อง ไพหญ้าคา สานหวดนุ่งข้าว
ฯลฯ เป็นข้าวของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน
เป็นเครื่องมือที่ใช้ทำมาหากิน เป็นส่วนใหญ่ ใช้วิถีชีวิตแบบเรียบง่าย
และมีภูมิปัญญาด้านที่กล่าวมาบางส่วนนำมาแสดงให้ดูค่ะ
ภูมิปัญญาการย้อมผ้าสีคราม
( ย้อมหม้อนีล )
สีคราม
เป็นสีจากธรรมชาติที่ได้จากภูมิปัญญาที่มนุษย์รู้จักมานานกว่า ๒,๐๐๐
ปีมาแล้ว โดยการนำพืชชนิดหนึ่ง
ที่มีชื่อว่า ต้นคราม
ซึ่งเป็นพืชล้มลุก สูง ประมาณ ๑- ๑.๒๐
เมตร มีอายุประมาณ
๒- ๓ ปี ใบแบบขนนก ดอกสีเหลือง
ฝักคล้ายฝักถั่วเขียว แต่เล็กกว่า ออกดอกเป็นกระจุก
สีครามได้จาก
การนำส่วนของต้นคราม มาหมักแช่น้ำให้เน่าเปื่อย
แล้วแยกเอาส่วนของเนื้อสีออกมา แล้วนำมาทำให้ตกตะกอนโดยการเติมปูนขาว
พอตกตะกอนจึงแยกส่วนที่เป็นน้ำออกจะได้เนื้อครามเป็นตะกอนข้น เหนียวเหมือน โคลน
การย้อมผ้าคราม
จะนำเนื้อครามที่ได้มาผสม น้ำด่าง ก็คือ น้ำที่ได้จากการแช่
ผงถ่านไม้ที่มีฤทธิ์เป็นเบส ( ด่าง) เช่น
ไม้เปลือกนุ่น ( ไม้งิ้ว ของคนอีสาน )
ต้นกล้วย และผสมส่วนประกอบต่าง ๆ
ตามสูตรหรือวิธีการของแต่ละบุคคล
แล้วกวนหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “โยกคราม”
ให้โดนอากาศแล้วทิ้งไว้ให้เนื้อครามเปลี่ยนสี จากสีน้ำเงินเป็นสีเหลืองอมเขียว
จึงย้อมโดยการนำผ้าฝ้าย ที่ซุบย้ำพอหมาด ๆลงย้อม ผ้าจะค่อย ๆ เปลี่ยนสีจากขาว เป็น
เหลือง และเป็นสีน้ำเงินเข้มในที่สุดที่เราเรียกว่า “สีคราม”
ภูมิปัญญาการทอผ้า
ประเทศไทยเป็นดินแดนที่มีมนุษย์อยู่อาศัยมานานนับเป็นหมื่น
ๆ ปีแล้ว ตั้งแต่ยุคประวัติศาสตร์ ไทยเป็นต้นมา
มนุษย์รู้จักการทอผ้าใช้เองจนกระทั่งปัจจุบัน การทอผ้ายังคงเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ยังถือปฏิบัติสืบต่อกันมา
การทอผ้าพื้นเมืองของชาวอีสาน
จะมีลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ของแต่ละชุมชน กว่าจะมาเป็นผืนผ้าจะต้องผ่านกระบวนการหลายขั้นตอน โดยเริ่มจากวัตถุดิบที่ใช้ทอก็คือ ฝ้าย
ฝ้าย
เป็นพืชเศรษฐกิจชนิดหนึ่งที่เจริญเติบโตในบริเวณที่มีอากาศร้อน ชอบดินเหนียวปนทราย
อากาศโปร่ง มีอายุประมาณ ๖-๗
เดือน การเก็บเกี่ยวจะเก็บดอกฝ้าย แล้วนำมาผึ่งแดดให้แห้งสนิท
จากนั้นก็นำไปแยกเมล็ดออกจากปุยฝ้าย โดยการนำไปอิ้วที่เราเรียกว่า “ อิ้วฝ้าย “
เสร็จแล้วนำปุยฝ้ายที่ได้ไปดีดด้วยกงดีดฝ้าย เพื่อให้ปุยฝ้ายแตกละเอียด
แล้วนำไปล้อด้วยไม้ล้อ คลึงใส่กระดานล้อให้เป็นแท่งกลม ๆ หลังจากนั้นจึงนำไปเข็นให้เป็นเส้นใย
โดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า “ หลา”
จากนั้นจึงนำเส้นฝ้ายที่ได้ไป “ ฆ่า “
ด้วยการซุบน้ำข้าว เพื่อให้ฝ้ายมีความเหนียว
คงทน ไม่ขาดง่าย เมื่อตากแดดจนแห้งก็นำไปใส่กง
เพื่อกวักเป็นเส้นด้ายแล้วนำมาปั่นหลอดแยกเส้นด้ายออกจากกัน เพื่อนำไปทอผ้าต่อไป
ขั้นตอนการทอผ้า
การทอผ้าก็ คือ
การทำให้เส้นด้าย ๒ กลุ่ม ขัดกัน
โดยด้ายที่สองพวกตั้งฉากกัน เส้นด้ายกลุ่มที่ ๑ เรียกว่า ด้ายยืน
และอีกกลุ่มหนึ่งเรียกว่าด้ายพุ่ง ลักษณะของการขัดกันของด้ายทั้ง
สองกลุ่มจะขัดกันแบบธรรมดาที่เราเรียกว่า
ลายขัดหรืออาจจะเพิ่มเทคนิคพิเศษเพื่อให้ผ้ามีลวดลายสีสันสวยงามแปลกตา
ภูมิปัญญาท้องถิ่น
ด้านหัตถกรรม
สานกระติบข้าวด้วยคล้า
นายโพธิ์ ชมพูเพชร อายุ
๖๘ ปี
บ้านเลขที่ ๕๔ หมู่ที่ ๔ บ้านหนองอีบุตร ตำบลหนองอีบุตร อำเภอห้วยผึ้ง จังหวัดกาฬสินธุ์
ความเป็นมา
พ่อโพธิ์ ชมพูเพชร
เริ่มสานกระติบข้าวเมื่ออายุ ๑๕ ปี ตอนบวชเป็นเณร
หลวงตาเป็นคนสอนที่วัด
สาเหตุที่สานกระติบข้าวเนื่องจากรักในด้านนี้และสร้างรายได้ให้กับครัวเรือน
วัสดุที่ใช้ไม่ได้ซื้อเพราะหาจากแหล่งธรรมชาติ หาได้ง่าย
และสืบสานมาตั้งแต่บรรพบุรุษ
วัสดุ /
อุปกรณ์
๑.
คล้า
เลือกเอาคล้าที่มีอายุประมาณ ๒ - ๓ ปี สังเกตลำต้นจะเป็นสีเขียวเข้ม
๒. ด้าย/ เชือกไนล่อน ใช้เย็บขอบให้แน่น
๓. เข็ม ใช้เย็บขอบและขากระติบข้าวให้แน่น
๔.
ไม้เนื้ออ่อน เช่น
ไม้กอก ไม้ยอ ใช้ทำขากระติบข้าว
๕. ไม้ไผ่ เลือกเอาไม้ที่อายุ ๒ - ๓
ปี
ต้นคล้ามีอายุประมาณ ๒-๓ ปีลำต้นจะสีเขียวเข้ม
วิธีทำกระติบข้าว
๑. กระติบข้าวกล่องใหญ่ ตัดลำคล้ายาวประมาณ ๘๐ cm กระติบข้าวกล่องเล็ก ตัดลำคล้ายาวประมาณ ๖๐ cm
๑. กระติบข้าวกล่องใหญ่ ตัดลำคล้ายาวประมาณ ๘๐ cm กระติบข้าวกล่องเล็ก ตัดลำคล้ายาวประมาณ ๖๐ cm
๒. นำคล้ามาผ่า
ลอกเปลือก
ขูดเยื่อข้างในออกเอาแต่เปลือก
๔. นำคล้าที่ผ่าแล้วไปตากแดดประมาณ ๒ -๓
วัน แล้วนำมาสาน
๕. ตัวกระติบข้าวใช้ลายสองยืน ฝากระติบข้าวใช้ลายสองเวียน สานเสร็จแล้วนำมาเย็บเข้ากันเป็นอันว่าเสร็จเรียบร้อย
ราคา/ขาย
กระติบข้าวขนาดใหญ่ กล่องละ ๑๕๐ บาท
กระติบข้าวขนาดเล็ก กล่องละ ๑๒๐ บาท
การถ่ายทอดภูมิปัญญาของท้องถิ่น
๑. สอนการสานกระติบข้าวให้ลูกหลานในชุมชนได้ฝึกปฏิบัติ
๒. จัดทำเอกสารแผ่นพับประกอบการเรียนรู้
ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านหัตถกรรม
สานกระด้ง
นายเจริญ ชมศรีภา
อายุ ๗๘ ปี
บ้านเลขที่ ๔๕ หมู่ที่ ๔
บ้านหนองอีบุตร
ตำบลหนองอีบุตร
อำเภอห้วยผึ้ง จังหวัดกาฬสินธุ์
ความเป็นมา
พ่อเจริญ ชมศรีภา
สานกระด้ง
ถักไม้กวาดสืบทอดมาจากพ่อปาน
อุ่นบุญเรือง สาเหตุที่สานกระด้งและถักไม้กวาดเพราะเป็นของใช้ที่ต้องใช้ในชีวิตประจำวัน วัสดุอุปกรณ์หาได้ง่ายตามท้องถิ่น
และเป็นการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นจากรุ่นสู่รุ่นให้ลูกหลานสานต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน
วัสดุ/อุปกรณ์
๑.
ไม้ไผ่บ้าน อายุประมาณ ๑
ปี (เปลือกมีสีเขียวอ่อน)
๓. เข็ม
๔.
คีมขั้นตอนการทำกระด้ง
๑. นำไม้ไผ่ขนาดความยาว ๑
เมตร มาผ่าเป็นซีกๆ ซีกละ
๐.๕ ซม. หรือ ๑ ซม.
๒. นำไม้ไผ่ที่ผ่ามาจักให้บางพอประมาณ นำมาสานลายสอง ในกรณีสานแบบทึบ และสานลายสาม ถ้าต้องการสานแบบห่าง แล้วนำมาเข้าขอบที่เตรียมไว้แล้วเย็บให้แน่น
๓. นำกระด้งที่ได้ไปรมควันไฟเพื่อป้องกันแมลงมาเจาะเนื้อไม้
ราคา /ขาย
กระด้งใบละ ๕๐ บาท ทั้งอย่างทึบและห่าง
การถ่ายทอดของภูมิปัญญาท้องถิ่น
๑.
สาธิตและบรรยายให้กับลูกหลานเรียนรู้ถึงขั้นตอนการผลิต
๒. มีอุปกรณ์ให้ลูกหลานได้ทดลองจักสานกระด้ง
๓.
จัดทำเอกสารแผ่นพับประกอบการเรียนรู้
ภูมิปัญญาท้องถิ่น
ด้านหัตถกรรม (ทอเสื่อด้วยต้นกก)
แม่คำพันธ์ มาลาม้วย
อายุ ๖๔
ปี
บ้านเลขที่ ๑๗
หมู่ที่ ๔ บ้านหนองอีบุตร ตำบลหนองอีบุตร อำเภอห้วยผึ้ง จังหวัดกาฬสินธุ์
ความเป็นมา
แม่คำพันธ์ ปลูกต้นกกมาประมาณ ๒
ปีโดยได้รับพันธุ์ต้นกกมาจากคนในหมู่บ้านปลูกเพื่อ
ทอเสื่อไว้ใช้เองในครัวเรือนและจำหน่ายในหมู่บ้านและใช้เป็นสื่อสอนลูกหลานทอเสื่อด้วย
วัสดุ/อุปกรณ์
๑. ต้นกกที่แห้งแล้ว
๒. เชือกเส้นเล็ก (ทำด้วยฟางหรือไนล่อน)
๓. ชุดฟืม
๔. สีย้อมผ้า
๕. กรรไกร
๖. หม้อย้อมสี
ขั้นตอนการปลูกต้นกก
๑. เตรียมพื้นที่สำหรับปลูก ควรปลูกใกล้น้ำให้มากที่สุด
๒.
นำยอดกกที่มีต้นอ่อนเล็ก ๆ
ตั้งแช่น้ำประมาณ ๑ คืน
จะมีรากฝอยขึ้นรอบ ๆ ต้นอ่อน
๓.
นำต้นกกที่แช่น้ำแล้วมาลงหลุม
โดยขุดหลุมขนาดประมาณ ๓๐ x
๓๐ ซม. รดน้ำจนชุ่ม ปลูกประมาณ
๒ – ๓ เดือน ความยาวต้นกกประมาณ ๑.๒ – ๑.๕ เมตรก็สามารถนำมาผลิตเสื่อได้ ควรตัดต้นกกไปเรื่อย ๆ เพื่อให้มีพื้นที่ในการเกิดต้นใหม่
ขั้นตอนการทอเสื่อ
๑. ตัดต้นกกที่มีขนาดความยาวพอดี (ความยาว
๑.๒ – ๑.๕ เมตร)
๒.
นำต้นกกมาผ่าเป็นซีกเล็ก ๆ
แล้วนำไปตากแดดประมาณ ๓ วัน ป้องกันการเกิดเชื้อรา
๓.
นำถุงพลาสติกมาห่อกกไว้
เพื่อป้องกันแมลงกัดแทะ
และเชื้อราในฤดูฝน
๔. ถ้าต้องการทอเสื่อสีพื้น
(สีธรรมชาติ) สามารถทอได้เลยไม่ต้องย้อม ถ้าต้องการทอเสื่อเป็นสีต่าง
ๆ ให้ย้อมสีตามต้องการ
๕.
การย้อมสีจะใช้หม้อย้อมอันเดียวกัน
แต่แยกย้อมเป็นสีๆไป
๖. ติดตั้งชุดฟืมทอเสื่อ
ใช้เชือกฟางหรือเชือกไนล่อน สอดรูของฟืมตามระยะห่างที่ต้องการ
ถ้าต้องการให้เสื่อมีความหนามากให้สอดเชือกทุกรูของฟืม
เราสามารถกำหนดความยาวและความกว้างของเสื่อเองได้จากจำนวนของเชือก
๗. เริ่มทอเสื่อตามแบบที่เราต้องการ โดยเปลี่ยนฟืมคว่ำ – หงาย เป็นลายขัด ขณะสอดเส้นกก ตามเชือก และม้วนเก็บปลายกกทุกเส้น เพื่อป้องกันการหลุดลุ่ย
๘. เมื่อทอเสร็จแล้ว ให้ตัดเชือกที่ผูกตรึงไว้ทั้งบนและล่าง
ถักเชือกที่ติดมากับเสื่อป้องกันการหลุดของเส้นกก
ผลผลิต
/ เดือน
ประมาณ ๒๐
ผืน
ราคา/หน่วย
เสื่อสีพื้น (ไม่ย้อมสี) ราคา
๑๐๐ บาท/ผืน
เสื่อสลับสี ราคา
๑๕๐ บาทขึ้นไป
การถ่ายทอดของภูมิปัญญาท้องถิ่น
การถ่ายทอดของภูมิปัญญาท้องถิ่น
๑.
สอนลูกหลานในชุมชนถึงขั้นตอนการทอเสื่อเพื่อใช้เองและจำหน่าย จำนวน
๖ ครัวเรือน
๒.
มีอุปกรณ์ให้ลูกหลานสามารถทดลองทอเสื่อ
๓.
ทำเอกสารแผ่นพับประกอบการเรียนรู้
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น